Çölyak hastalığı nasıl bulaşır ve bulaşıcı mıdır?

Çölyak hastalığı, ince bağırsakta glüten (buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein) alerjisi sonucu gelişen ve genetik yatkınlık gösteren otoimmün bir hastalıktır. Bu hastalıkta, bağışıklık sistemi glütenin varlığına aşırı tepki vererek ince bağırsak mukozasında iltihaplanma ve hasara yol açar. Zamanla bu hasar, besin maddelerinin emilimini olumsuz etkileyerek çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir.

Çölyak hastalığı, bireyler arasında farklılık gösterebilen birçok belirtiye sahiptir. Genel olarak gözlemlenen belirtiler şunlardır:

• Karın ağrısı ve şişkinlik
• Diyare (ishal) veya kabızlık
• Kilo kaybı veya kilo alma güçlüğü
• Yorgunluk ve bitkinlik
• Ciltte döküntüler (dermatitis herpetiformis)
• Demir eksikliği anemisi

Bu belirtiler, bireyden bireye değişse de, çoğu zaman glüten içeren gıdaların alımına bağlı olarak ortaya çıkar.

Çölyak hastalığı bulaşıcı bir hastalık değildir. Yani, bir kişiden başka bir kişiye geçiş yapmaz. Ancak, genetik bir yatkınlık söz konusu olduğundan, aile üyeleri arasında görülme riski yüksektir. Aile bireyleri arasında özellikle ilk dereceden akrabalarda (anne, baba, kardeş) hastalığın görülme oranı artmaktadır.

Çölyak hastalığı genetik bir temele sahip olduğu için, özellikle HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genleri taşıyan bireylerde hastalığın gelişme olasılığı yüksektir. Ancak, bu genlerin varlığı her bireyde hastalığın gelişeceği anlamına gelmez. Çölyak hastalığı, çevresel faktörlerin de etkisi altında gelişen bir durumdur.

Çölyak hastalığının gelişiminde çevresel etmenlerin rolü büyüktür. Bu faktörler arasında şunlar bulunmaktadır:

• Erken dönemde glüten alımının başlaması
• Bağışıklık sistemi üzerinde etkili olan viral enfeksiyonlar (örneğin, rotavirüs)
• Antibiyotik kullanımı
• Bağırsak mikrobiyomundaki dengesizlikler

Bu faktörlerin bir araya gelmesi, genetik yatkınlığı olan bireylerde çölyak hastalığının tetiklenmesine neden olabilir.

Çölyak hastalığının kesin bir tedavisi olmamakla birlikte, hastalığın yönetiminde en etkili yöntem glüten içeren gıdalardan kaçınmaktır. Glütensiz bir diyet, ince bağırsaktaki hasarın iyileşmesine yardımcı olur ve belirtilerin azalmasını sağlar. Bu nedenle, hastaların glüten içeren tüm gıdalardan (buğday, arpa, çavdar vb.) uzak durmaları önerilmektedir.

Çölyak hastalığı, bulaşıcı olmayan, genetik ve çevresel etmenlerin bir etkileşimi sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Hastalığın tedavi edilebilmesi için glütensiz bir diyetin benimsenmesi hayati önem taşır. Erken tanı ve müdahale, hastalığın seyrini olumlu yönde etkileyebilir. Dolayısıyla, aile öyküsü olan bireylerin düzenli olarak doktor kontrolüne gitmeleri ve gerekli testleri yaptırmaları önerilmektedir.